Taalgebruik is niet onschuldig
Woorden worden ingezet als wapen in de oorlog in Gaza.
(Artikel door professor Marc De Vos, oprichter van het Itinera Institute en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2019 van denktank Libera!, zoals oorspronkelijk gepubliceerd in Trends op 20 november 2023.)
Wie rond 11 november graag in Londen vertoeft, kon dit jaar een contrast in culturen beleven. Aan de ene kant de Britse traditie van eerbetoon aan de gesneuvelden uit een glorieus verleden, aan de andere kant de woede bij pro-Palestijns protest. Wat mij daarbij treft, is hoe emotie het taalgebruik kleurt.
Het langdurige conflict tussen Israël en de Palestijnen verhindert elke simplificatie. Maar het label ‘kolonialisme’ past daarbij niet. Israël is een bezetter, onder andere van de Westelijke Jordaanoever. Die realiteit is de afgeleide van de Joodse strijd voor overleven in een vijandig Midden-Oosten. Israël is het Joodse thuisland in een regio waar Joden al millennia thuis zijn of waren, gerestaureerd na eeuwen vervolging en de Holocaust. Het doet aan nationalistische expansie via nederzettingen, maar het is geen kolonisator van vreemde gewesten. Achter het ideaal van een tweestatenoplossing staat de legitimiteit van beide bevolkingsgroepen en grondgebieden. Zeg niet ‘kolonialisme’, maar ‘nationalisme’.
Dan is er ‘genocide’. Israël slaat ongenadig terug met bombardementen en invasie. De tol en het leed in Gaza zijn te vreselijk voor woorden. Volgens het internationaal recht slaat genocide op handelingen “met de bedoeling een nationale, etnische, godsdienstige groep, dan wel een groep, behorende tot een bepaald ras, geheel of gedeeltelijk als zodanig te vernietigen”. Dat doet Israël evident niet: de bedoeling is de operationele vernietiging van Hamas, niet de vernietiging van de Palestijnen, die overigens een groeiende minderheid in Israël zelf zijn. Zeg niet ‘genocide’, maar ‘humanitaire catastrofe’.
Maakt die catastrofe de oorlogsvoering van Israël misdadig ‘disproportioneel’? Het internationaal recht vergt daarvoor een verlies aan mensenlevens en/of civiele schade “buitensporig in verhouding tot het militaire voordeel”. Na de slachtpartij van Hamas op 7 oktober strijdt Israël voor zijn raison d’être: een veilige thuishaven voor de Joden door de operationele liquidatie van Hamas. Dat doel lijkt onbereikbaar zonder blokkade en vernietiging op grote schaal, nu Hamas Gaza en zijn bevolking gebruikt als uitvalsbasis en als schild, met tienduizenden strijders die in honderden tunnels kunnen overleven mits ze energie, water en voedsel krijgen. Het collaterale burgerleed is dan tragisch en buitengewoon maar niet per definitie juridisch buitensporig, afweging bij specifieke incidenten daargelaten.
Onderdrukt Israël de Palestijnen met ‘apartheid’? Op het grondgebied van Israël leven meer dan anderhalf miljoen Palestijnse burgers. Hun civiele en territoriale burgerschap is identiek aan dat van de Joodse Israëli, inclusief politieke rechten. Er heerst veel feitelijke maar weinig juridische segregatie. Israël blijft wel een staat waarin de Joodse nationaliteit en de ideologie van een Joods grondgebied primeren, net zoals de islam centraal staat in de theocratieën van het Midden-Oosten. Een model van gelijke kansen is dat niet, maar het is ook niet het Zuid-Afrika van vroeger. Zegt niet ‘apartheid’, maar ‘etnocratie’.
Taalgebruik is niet onschuldig. De claim van kolonialisme ondermijnt de legitimiteit van Israël als staat. De term genocide devalueert de echte genocide op de Europese Joden, de historische basis van Israël. Een algemene beschuldiging van disproportioneel geweld contesteert de militaire missie tegen Hamas. Het label van apartheid criminaliseert de enige democratie in het Midden-Oosten. Ik ben geen apologeet van het Israël van Benjamin Netanyahu. Ook daar wordt taal overigens ingezet als wapen. Mijn hart bloedt voor Gaza. Ik ben een grote voorstander van een faire tweestatenoplossing. Daarom juist moeten buitenstaanders, ondanks het grote lijden en de enorme emotie, zelf oorlogsretoriek vermijden.