Revanche van de geschiedenis
We dachten verkeerdelijk dat we de terreurdreiging onder controle hadden.
(Artikel door professor Marc De Vos, oprichter van het Itinera Institute en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2019 van denktank Libera!, zoals oorspronkelijk gepubliceerd in Trends op 17 oktober 2023.)
Na de aanslag in Brussel waarbij twee onschuldige Zweedse voetbalsupporters het leven lieten, is er nog onduidelijkheid naar het precieze motief van de vermoedelijke dader. Maar de link met terrorisme is al wel gelegd. Waar we het gevoel hadden dat we na ruim acht jaar terreurdreiging onder controle hadden, blijkt de geschiedenis zich opnieuw te herhalen. Dat legt tegelijk de enorme waardeconflicten in onze samenleving bloot.
Wie het einde van de Koude Oorlog meemaakte, beleefde een kortstondig einde van de geschiedenis. Het leek alsof de recepten van het triomferende Vrije Westen – democratie, mensenrechten, handel en markten – de wereld zouden verenigen. Dat bracht ons de geest van de globalisering, het vertrouwen dat handel en welvaart ook onvrije landen geleidelijk zouden verwesteren. Onder de grote veiligheidsparaplu van de Amerikaanse hegemoon konden we geloven in een eenrichtingsmensheid: steeds vrijer, welvarender en democratischer.
De geschiedenis gaat soms in een winterslaap, maar onverwerkte geschiedenis keert uiteindelijk altijd terug. Dat is de les van het decennium. Voor diehards was de val van het communisme geen nederlaag maar een forfait. Het Westen had niet gewonnen: de Sovjet-Unie had niet gestreden. Die overtuiging leek een reactionaire illusie, tot de Russische president Vladimir Poetin daarvan zijn credo maakte. Sindsdien staat Rusland voor revanche en revisionisme, overgoten met een saus van nationalistisch messianisme. De gevolgen daarvan kennen we op meerdere oorlogsfronten, niet het minst in Oekraïne.
De Volksrepubliek China heeft nooit het einde van de communistische geschiedenis gekend, alleen het begin van ‘socialisme met Chinese karakteristieken’, het autoritaire model dat van China een economische wereldmacht heeft gemaakt. Met die welvaart kwam geen spontane Chinese verwestering, maar de zelfbewuste projectie van China als een apart beschavingsmodel, ook als geopolitiek alternatief voor de Verenigde Staten. Dat model slaat aan bij nogal wat ondemocratische regimes en drijft de democratische wereld naar een nieuwe koude oorlog. Voor het eerst sinds de eerste industriële revolutie moeten we omgaan met China als een concurrerende mondiale mogendheid.
In het Midden-Oosten herleeft de wereldgeschiedenis. Westerse relaties met Arabische mogendheden waren lang de afgeleiden van geopolitiek: van de Koude Oorlog tegen de Sovjet-Unie (Iran), van de oliebevoorrading (Saudi-Arabië en Egypte) en van de strijd tegen het terrorisme (Iran, Irak en Syrië). Het is geleden van de Jom Kipoeroorlog van 1973 dat de relatie tussen Israël en de Arabische wereld op het voorplan stond. Steunen wij Israël als thuisland voor de Joden en dus de geografische voetafdruk die daarvoor nodig is in een vijandige regio? Die zionistische keuze is terug, nu Israël zijn veiligheid opnieuw manu militari wil afdwingen. Het is een keuze die snel kan escaleren tot confrontatie, denk aan het olie-embargo van de OPEC als reactie op de westerse steun voor Israël in 1973. Daarmee begon de grote economische crisis van de jaren zeventig.
Democratisch verkozen leiders hebben de neiging conflicten te vermijden, te temperen, te onderhandelen. Dat is begrijpelijk en verstandig. Maar de geschiedenis die terug is, is existentieel. Zal het westerse ideaal nog model blijven staan voor de wereld? Zullen onze kinderen kunnen uitkijken naar een leven in vrijheid en veiligheid? Heeft het democratische Westen nog de eenheid, de kracht en de volharding van weleer om decennialang voor zijn principes en waarden te strijden, of zijn we politiek, democratisch en maatschappelijk in verval? Zijn we demografisch, etnisch en cultureel überhaupt in staat een eigen model te formuleren en te verdedigen, of zijn we onzeker, verdeeld en decadent?
Onze tegenstanders rekenen op onze zwaktes. Onmachtige politiek, versplinterde publieke opinies, etnische spanningen, identiteitsobsessies, consumentisme en schuldverslaving: pessimisme vergt weinig verbeelding. Aan ons om te bewijzen dat de zwaktes van vrije samenlevingen zeer zichtbaar maar vooral oppervlakkig zijn, terwijl onze sterktes weliswaar verborgen maar zeer diep zijn. Tijd voor revanche op onszelf.