Is Peron eindelijk dood?

De historische betekenis van de verkiezingsoverwinning van Javier Milei in Argentinië.

(Artikel door Boudewijn Bouckaert, erevoorzitter van denktank Libera! en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2022.)

Op zondag 19 november 2023 verplettert Javier Milei met 56% van de stemmen de Peronist Massa op basis van een ultra-liberaal programma, waarvan Guy Verhofstadt in zijn liberale jaren (1981-1996) alleen maar had kunnen dromen. De gevestigde media zullen, zoals gebruikelijk in hun intellectuele spasmen, Milei classificeren als ultrarechts, als Trumpiaans, als conservatief, enz. Deze etiketten zijn totaal waardeloos omdat ze de typisch Argentijnse context ervan volledig negeren. 

Perfecte verkwanseling

Argentinië is een merkwaardig land omdat het erin geslaagd een gigantisch sociaaleconomisch potentieel volledig te verkwanselen dank zij een bijna perfecte opeenstapeling van foute politieke beleidskeuzes. Tussen 1850 en 1930 hield het land, anders dan de andere Latijns-Amerikaanse landen, qua welvaartsniveau, volledig gelijke tred met Europa en de Verenigde Staten. Uit historische grafieken blijkt dat Argentinië, vroeger een welvarend land, een armoezaaiersstaat is geworden. Het gemiddelde inkomen is er niet alleen laag, maar bovendien leeft 40 % van de bevolking beneden de armoededrempel. 

Eén woord: Peronisme

Complexe sociaaleconomische evoluties kan men meestal niet met één term duiden. Voor Argentinië is dit (min of meer) wel het geval: het sleutelwoord is Peronisme. Deze stroming is typisch Argentijns en vormt een eigenaardige mix van extreemlinkse en extreemrechtse politieke ingrediënten. Deze mix zorgt er dan ook voor dat linkse, centristische en rechtse Peronisten soms verschillende partijen vormen en met getrokken messen tegenover elkaar staan. Maar toch zijn er gemeenschappelijke kentrekken.

Fascisme, corporatisme, syndicalisme

Juan Peron behoorde tot een groepje legerofficieren, met duidelijk fascistische en nazistische sympathieën, die in 1943 de macht grepen. Sociaaleconomisch koos dit regime voor de zogezegde derde weg tussen kapitalisme en communisme, namelijk een combinatie van corporatisme en syndicalisme. Politiek bevriende bedrijven werden bevoordeeld met subsidies en privileges en in deze bedrijven, zwaaiden de vakbonden de plak inzake aanwervingen, loons- en arbeidsvoorwaarden. Onnodig te vermelden dat dit systeem een glijbaan vormde voor tomeloze corruptie. Politiek gezien werd de representatieve democratie vervangen door een charismatische band tussen Peron, de ‘conductor’, en zijn tot engel verheven vrouw Evita, met de volksmassa’s die op geregelde tijdstippen op de Plaza di Mayo werd samen getrommeld voor hysterische meetings. Op de begrafenis van Evita was de hysterie zo groot dat 17 mensen in de massa werden doodgedrukt. Dit werd gekoppeld aan een repressie tegenover dissidenten zoals Julio Cortazar en Luis Borges. Anders dan de Europese fascisten was de ‘conductor’ weliswaar geen oorlogsstoker. Welk land zou Argentinië immers moeten veroveren? 

Chaos, terreur en repressie

Dankzij het uitstrooien van helikoptergeld zorgde Peron's beleid in de eerste jaren voor een gestegen koopkracht bij de arbeiders, maar de kater kwam nadien met torenhoge inflatie en hoge overheidsschulden. In 1955 vond een militaire junta het welletjes en werd de ‘conductor’ afgezet. Het Peronisme bleef echter voortwoekeren bij de bevolking en mede dank zij de terreuracties van de links-peronistische ‘montoneros’ kon Peron in 1974 kortstondig terugkeren als president. Na zijn dood en onder het farcicale bewind van zijn tweede vrouw Isabel, volgde een periode van chaos en opgedreven terreur van de ‘montoneros’. Opnieuw vond een militaire junta het in 1976 welletjes, die dan een bloedige dictatuur instelden tot 1983. Sindsdien hebben, met uitzondering van de periode onder de liberaal Macri in 2007 tot 2015, linkse en rechtse Peronisten het land blijven besturen. Weliswaar met verschillende accenten, maar steeds gekenmerkt door een tomeloos economisch irrealisme, het doen aanzwellen van het overheidsapparaat, een leningsdrift naar het IMF, een syndicale hegemonie in de bedrijven en een anti-Amerikaanse en anti-Britse retoriek. 

Hoop doet leven

Hopelijk stelt Milei voorgoed een einde aan de erfenis van de ‘conductor’. Zijn ultra-liberaal beleid kan misschien ook leiden naar een ‘deperonisering’ van de oppositie, die dan een ‘normaal’ sociaaldemocratisch karakter kan krijgen. Zo wordt Argentinië misschien opnieuw het land waar mensen kunnen leven in glorie zoals het volkslied zingt (Coronados de gloria vivamos) en de ‘conductor’ kunnen vergeten.