Mislukte handelsakkoorden

De EU heeft de laatste jaren flinke mislukkingen gekend op het gebied van handelsakkoorden met andere landen. Te vaak werd gekozen voor het willen opleggen van hoogdravende, dwingende regels, waar andere landen niet aan konden of wilden voldoen. Onlangs zijn er echter signalen gekomen dat er een andere, meer coöperatieve houding van Brussel in aantocht is.

(Artikel door Pieter Cleppe, ondervoorzitter van Libera! en hoofdredacteur van BrusselsReport.eu, zoals oorspronkelijk gepubliceerd op Opinie-Z op 19 augustus 2024.)

De terugkeer van Labour aan de macht in het Verenigd Koninkrijk lijkt gevolgen te hebben voor de betrekkingen tussen de EU en het VK. De nieuwe linkse premier Keir Starmer heeft gezworen dat zijn land tijdens zijn leven niet opnieuw tot de EU zal toetreden, maar sluit ook uit dat het opnieuw tot de interne markt of de douane-unie van de EU zal toetreden. Desondanks staat de nieuwe regering duidelijk meer open voor het opofferen van soevereiniteit om handelsbarrières te verlagen dan de vorige conservatieve regering.

Een gebied waar dit het geval is, is met het plan van Labour om een zogenaamd sanitair en fytosanitair (SPS) akkoord met de EU te sluiten, wat betekent dat het Verenigd Koninkrijk feitelijk de voedsel- en landbouwregelgeving van de EU overneemt, in ruil voor het schrappen van allerlei grenscontroles door de EU. In theorie heeft de EU altijd gezegd dat ze tegen een dergelijke regeling was, omdat het zou betekenen dat er gedeeltelijke toegang tot de interne markt van de EU zou komen in ruil voor gedeeltelijke overname van de regels.

Pick and choose

In de praktijk staat de overeenkomst tussen de EU en het VK na Brexit echter al vol met soortgelijke zaken, die neerkomen op “pick and choose”. Idealiter had de EU liever gezien dat het VK zich had aangesloten bij de regeling die Noorwegen, IJsland en Liechtenstein met de EU zijn overeengekomen: volledige toegang tot de interne markt van de EU in ruil voor het overnemen van alle relevante EU-wetgeving zonder daar zelf invloed op te kunnen uitoefenen.

Dit is natuurlijk complete politieke sciencefiction en daarom is het niet doorgegaan – ondanks dat allerlei mensen het steunden. Ooit noemde Jens Stoltenberg, toen hij premier van Noorwegen was, zijn land een “fax democratie“, vanwege de duidelijke democratische nadelen van dit model. Eerlijkheidshalve moet hier aan worden toegevoegd dat Noorwegen in de praktijk wel vaak kibbelt over de vraag of een bepaald stuk EU-regelgeving “relevant” is of niet, waardoor het land toch nog enige zeggenschap heeft.

Zwitserland

Met de aanpak van Starmer zal de relatie tussen de EU en het VK meer gaan lijken op de relatie tussen de EU en Zwitserland, die draait om een hele reeks bilaterale regelingen waarbij de Zwitsers per sector regels hebben bedongen in ruil voor markttoegang tot de EU. Door de nooit aflatende pogingen van de EU om het Noorse model, of iets anders dat tegen de nationale soevereiniteit indruist, aan Zwitserland op te dringen, worden deze bilaterale overeenkomsten niet geupdate.

Als gevolg daarvan bevinden de betrekkingen tussen Zwitserland en de EU zich in een impasse. De onderhandelingen over het bijwerken van de relatie werden eerder dit jaar heropend, maar de EU kwam opnieuw met haar eis om – indirect – haar eigen hoogste gerechtshof – het Europees Hof van Justitie – op te leggen als scheidsrechter voor de relatie, waarmee ze opnieuw de kiem legde voor een jarenlange impasse, omdat dit weerstand zal oproepen in Zwitserland.

Flexibiliteit

Het is in ieder geval hoopgevend om te zien dat de EU naar verluidt open staat voor meer flexibilteit in de relatie met het VK – in ieder geval als het gaat om zo’n SPS-overeenkomst, ook al heeft de EU gewaarschuwd dat het VK niet alleen de EU-regels moet overnemen, maar ook een rol voor het Europees Hof van Justitie moet accepteren. Het VK heeft dit laatste tot nu toe alleen geaccepteerd voor aspecten die betrekking hebben op Noord-Ierland. Labour heeft gesuggereerd dat het een soortgelijke aanpak wil volgen in andere sectoren, met de chemische sector bovenaan de lijst, dus dit is een interessante ontwikkeling, die ook Zwitserland in de gaten zou moeten houden.

Falend Europees handelsbeleid

Misschien is de openheid van de EU een indicatie dat zij zich langzaam realiseert hoe slecht ze de afgelopen jaren heeft gepresteerd bij het openstellen van de buitenlandse handel. Pogingen om handelsovereenkomsten te sluiten of te ratificeren met het Latijns-Amerikaanse handelsblok Mercosur en Australië mislukten. Een belangrijke reden hiervoor was dat de EU hen wou overladen met allerlei eisen om Europese regelgeving over te nemen. In het geval van Mercosur eiste de EU om een duurzaamheidsbijlage toe te voegen aan een handelsovereenkomst waarover al overeenstemming was bereikt, iets wat Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay uiteraard helemaal niet op prijs stelden.

Ontbossing

De nieuwe ontbossingsverordening van de EU, die als doel heeft om de EU-normen voor de bestrijding van ontbossing naar de rest van de wereld te exporteren, is er bovendien in geslaagd om de hele wereld tegen de EU te verenigen, van de Verenigde Staten, die in juni eisten dat de EU de implementatie zou uitstellen, tot de Zuidoost-Aziatische palmolie-exporteurs Maleisië en Indonesië, die als reactie handelsbesprekingen met de EU hebben bevroren.

Deze landen vinden het bijzonder oneerlijk dat de EU weigert om hun normen gelijkwaardig te verklaren, ondanks dat NGO’s zoals Global Forest Watch hen in 2023 prezen voor een sterke daling van de ontbossing in de betreffende landen. Het feit dat nu al naar schatting 93% van de in Europa geïmporteerde palmolie duurzaam is en dat Groot-Brittannië de normen van Maleisië op dit vlak wel als gelijkwaardig accepteert, heeft de EU-beleidsmakers tot nu toe niet overtuigd.

Een meer flexibele EU?

Een hoopvol teken is dat Sabine Weyand, de directeur-generaal voor Handel van de Europese Commissie, onlangs vraagtekens plaatste bij de manier waarop de EU omgaat met haar ontbossingsrichtlijn, toen ze in april verklaarde: “We moeten lessen trekken uit de tegenstand die we momenteel ondervinden met betrekking tot de ontbossingsverordening … we moeten erkennen dat de middelen extreem belastend zijn en zeer moeilijk haalbaar voor ontwikkelingslanden en met name voor kleine en middelgrote ondernemingen en kleine boeren in deze landen.”

Interessant genoeg voegde ze eraan toe: “Het Zuiden en de opkomende en zich ontwikkelende economieën willen niet zomaar onze wetgeving kopiëren en ze stellen daarbij: wie heeft jullie tot regelgever voor de hele wereld benoemd? Ik denk dus dat we moeten samenwerken op het gebied van regelgeving. We moeten voor een echte coöperatieve aanpak kiezen.”

Verandering

Recenter positief nieuws is dat volgens diplomaten onderhandelaars van de Europese Unie en Zuid-Amerika begin september in Brasilia bijeen zullen komen voor de eerste persoonlijke gesprekken sinds april, om te proberen de handelsovereenkomst tussen de EU en Mercosur dit jaar af te sluiten.

We kunnen alleen maar hopen dat dit alles betekent dat er een verandering in de houding van de EU gaande is, waarbij zij weer een positieve kracht wordt op vlak van het openen van de wereldhandel.