EU in totale verwarring
Na jaren van verwaarlozing van de eigen defensie en vertrouwen op de VS zijn nu andere tijden aangebroken voor Europa: de uitgaven aan de NAVO eindelijk aanzienlijk verhogen. Er wordt met plannen en geld gesmeten, waarbij misbruik op de loer ligt, zoals toch eurobonds. Beter kunnen de klimaatgelden voor dit doel worden gebruikt. Verder blijft het zaak om de NAVO niet te ondermijnen, samen te werken met de V.S. en het eigen Europese protectionisme kritisch onder de loep te nemen.
(Artikel door Pieter Cleppe, ondervoorzitter van Libera! en hoofdredacteur van BrusselsReport.eu, zoals oorspronkelijk gepubliceerd op Opinie-Z op 10 maart 2025.)
Decennialang hebben Europese landen hun defensiecapaciteit verwaarloosd en uitbesteed aan de Verenigde Staten. Zelfs nadat Rusland Oekraïne binnenviel in 2022, nu toch al drie jaar geleden, was de reactie al met al beperkt. De V.S. waren er immers, mocht het echt fout gaan.
Met Donald Trump in het Witte Huis zijn de zaken veranderd, ook al heeft zowat elk van zijn voorgangers er bij Europese landen op aangedrongen om de eigen defensie serieus te nemen, en zo ook de solidariteit binnen de NAVO te respecteren. Landen als Finland en Polen hebben dat gedaan, maar bijvoorbeeld België, Nederland, Zweden, Duitsland en Denemarken helemaal niet.
Maar 150 tanks
Zelfs het Verenigd Koninkrijk, dat de sterkste krijgsmacht in Europa heeft, beschikt slechts over zo’n 150 inzetbare tanks en misschien een dozijn bruikbare langeafstandsartillerie. Frankrijk, de nummer twee, bezit minder dan 90 stukken zware artillerie, gelijk aan wat Rusland ongeveer elke maand verliest op het slagveld in Oekraïne.
Denemarken bezit helemaal geen zware artillerie, onderzeeërs of luchtverdedigingssystemen. Het Duitse leger heeft genoeg munitie voor twee dagen oorlog. België, dat een luttele 1.3 percent van het bbp aan defensie uitgeeft, heeft geen tanks noch luchtafweer, wat echter nodig is om bijvoorbeeld de Antwerpse haven te beschermen. Gelukkig is er met de nieuwe Belgische regering beterschap op komst. Nederland behaalt de NAVO-norm van twee procent nu wel, maar ook na jaren verwaarlozing van de krijgsmacht.
Europa heeft zichzelf dus buitenspel gezet. Desondanks zijn vele Europese leiders verontwaardigd dat ze niet of nauwelijks door Trump worden betrokken bij de onderhandelingen om de oorlog in Oekraïne te stoppen. Het getuigt van een bijzonder kwalijke hypocrisie.
Een “proxy-oorlog”
Volgens de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio is de oorlog in Oekraïne “een proxy-oorlog tussen kernmachten – de VS, die Oekraïne helpen en Rusland – en daar moet een einde aan komen.” In die optiek is het dan ook logisch dat alleen de leiders van beide kampen – Trump en Poetin – met elkaar onderhandelen. Trump had allicht niet verwacht dat Oekraïne zijn vredesplan zou ondermijnen, wat mede de spanningen tussen hem en de Oekraïense President Volodymyr Zelensky verklaart. Die laatste zal uiteindelijk geen andere keuze hebben dan de logica van Trump te volgen. Of Poetin echter zal instemmen met het plan van Trump blijft bij dit alles de hamvraag. Trump wil immers ook Europese vredeshandhavers in Oekraïne, iets wat het Kremlin als een oorlogsdaad beschouwt.
Good cop/bad cop
Op dit moment past Trump de good cop-strategie toe om de Russische president Vladimir Poetin ervan te overtuigen de vijandelijkheden te beëindigen, in ruil voor het mogen behouden van de gebieden die Rusland heeft veroverd. Daarbij zou Oekraïne worden uitgesloten van de NAVO. De Franse president Macron lijkt ervan overtuigd te zijn dat Trump uiteindelijk indirecte bescherming zal verlenen aan een eventuele Europese vredesmacht.
De voorgestelde mineralendeal die de VS de mogelijkheid geeft om te profiteren van de rijkdommen van Oekraïne, geeft Amerika op zijn minst een soort economisch belang in het land, waardoor het risico voor Poetin toeneemt in het geval hij Oekraïne opnieuw zou durven aanvallen. Dit zou in feite betekenen dat het niet veroverde deel van Oekraïne een deel van het Westen zou worden.
Indien Poetin de deal weigert, zou Trump wel eens kunnen overgaan tot de bad cop-aanpak. De Amerikaanse nationale veiligheidsadviseur Mike Waltz heeft in het verleden voorgesteld om Rusland te waarschuwen dat de V.S. de hulp aan Oekraïne aanzienlijk zou kunnen verhogen als Poetin niet meewerkt. Waltz heeft er ook voor gepleit om sancties en energiebeleid in te zetten om de oorlogsmachine van Rusland en Russische energie-export te ondermijnen. Een voorteken is alleszins de waarschuwing door Trump, afgelopen vrijdag, dat hij wel eens “grootschalige” sancties zou kunnen opleggen aan Rusland, tenzij Poetin een vredesakkoord afsluit. Hij herhaalt daarmee een dreiging die hij reeds in januari uitte.
Is Europa eindelijk wakker?
Europa heeft hier in elk geval weinig vat op. Een goede zaak is wel dat de situatie de Europese regeringen eindelijk wakker heeft geschud. Zeker Duitsland gaat nu volop opnieuw in de eigen defensie investeren. “Whatever it takes”, luidt het bij Friedrich Merz, die waarschijnlijk de nieuwe Bondskanselier wordt.
Een groot probleem is dat Duitsland daarbij de eigen begrotingsdiscipline minder zal respecteren. Dat drijft de Duitse rente omhoog, en daarmee ook de kosten voor andere Eurolidstaten om te kunnen blijven lenen. Op zijn beurt zet dit dan weer druk op de Europese Centrale Bank (ECB) om de expansieve monetaire politiek voort te zetten, ten koste dus van spaarders die zich vooral in Noord-Europa bevinden.
Misbruik
Een tweede probleem is dat de ambtenaren van de Europese Commissie hun kans schoon zien om de situatie te misbruiken en voor een nieuw rondje gemeenschappelijke Europese schuld te pleiten. Maar het geld binnen de Europese begroting ligt voor het grijpen. De Deense econoom Bjorn Lomborg stelt hierover: “De EU besteedt een derde van haar hele begroting aan klimaatbeleid. Vorig jaar was het prijskaartje voor de aanschaf van zaken als zonnepanelen, windturbines, hoogspanningsleidingen, elektrische auto’s en opladers €367 miljard. Dit bedrag alleen al zou de behoefte van Europa aan defensie-uitgaven kunnen financieren.”
NAVO niet ondermijnen
Trump heeft de NAVO helemaal niet opgegeven, wat sommigen ook mogen beweren. En ook al zouden de VS de NAVO loslaten, is het niet verstandig om oude schoenen weg te gooien voor men nieuwe heeft. Daarom moeten Europese landen de NAVO nu zeker niet gaan ondermijnen door middel van allerlei EU-defensie-experimenten.
In zijn afscheidsrede verleden jaar stelde voormalig secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg dat Europese landen moeten voorkomen dat ze de defensie-inspanningen van de NAVO “dupliceren” met EU-initiatieven. Hij klaagde dat dit nu reeds de werking van de NAVO bemoeilijkt. Het zou een bijzonder grote vergissing zijn als Europese landen denken dit soort duplicatie nog wat op te drijven, net nu Trump en de Verenigde Staten grote druk uitoefenen op hun bondgenoten om de eigen NAVO-verplichtingen serieus te nemen.
Een dreigende handelsoorlog
Op de achtergrond dreigt ondertussen ook een handelsoorlog tussen de EU en de VS als gevolg van de dreiging door Trump om Europese import met extra douanetarieven te gaan belasten. De evidente strategie voor de EU moet hier zijn om aan de Amerikaanse regering voor te stellen het Europees protectionisme af te bouwen. Op veel vlakken is de EU op dit moment immers protectionistischer dan de V.S., zoals bijvoorbeeld wat betreft handel in auto’s of landbouwproducten. De EU komt bovendien met nieuw protectionisme.
Allereerst is er het nieuwe klimaatinvoertarief CBAM, maar verder is er een heel aantal nieuwe EU-regels die bureaucratie aan handelspartners opleggen, van eisen om de eigen toeleveringsketen in kaart te brengen tot nieuwe regels om ontbossing tegen te gaan. Dat laatste maakt trouwens ook andere handelspartners dan de VS boos, van Brazilië tot Maleisië, een grote exporteur van palmolie. Het land vindt het unfair dat ondanks de eigen vooruitgang op het vlak van ontbossing – iets wat door ngo’s werd geprezen – de EU toch weigert om de Maleisische ontbossingsstandaard MSPO als equivalent te erkennen. Zeker nu die standaard strenger wordt dan de Europese standaarden.
De Amerikaanse papierindustrie vraagt Trump ondertussen om de EU te dwingen Amerika “ontbossingsvrij” te verklaren, terwijl CBAM een dispuut over invoertarieven voor staal dat al woedt sinds de eerste termijn van Trump bemoeilijkt. Trump zal naar alle waarschijnlijkheid eisen dat de EU stopt met dit soort handelsbelemmeringen, indien de Europeanen zijn nieuwe invoerheffingen willen vermijden of matigen.
Rusland
Ook inzake de handel met Rusland beweegt er iets. Ondanks de dreiging met sancties zou Trump in het geheim zelfs het heropstarten van de Nordstream gaspijpleiding tussen Rusland en Duitsland voorbereiden. Allicht is het allemaal bedoeld om Poetin te overtuigen om een staakt-het-vuren te aanvaarden. De wortel en de stok, zowel op het vlak van handel als diplomatiek overleg, zijn daarbij geliefde methodes van de Amerikaanse president.
Het zal de zaak van Europa niet ten goede komen. Een ware alliantie is er één tussen gelijken. Juist voor voorstanders van het Trans-Atlantisch bondgenootschap is het daarom van het grootste belang dat Europese landen de eigen defensie weer serieus nemen, zodat de VS ook belang bij de NAVO hebben.