De successen van 2023
Temidden van alle onheil brandt de vlam van moed en hoop onverminderd.
(Artikel door professor Marc De Vos, oprichter van het Itinera Institute en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2019 van denktank Libera!, zoals oorspronkelijk gepubliceerd in Trends op 26 december 2023.)
Het zijn de laatste dagen van het jaar en de jaaroverzichten puilen uit met rampen en miserie. Daarom wijd ik de laatste column van het jaar aan het goede nieuws uit 2023. Goed is relatief in een wereld waarin conflict en chaos overheersen. Maar desondanks, en deels ook dankzij de rampspoed, kende 2023 significante successen.
Geopolitiek is het grootste succes de detente tussen China en de Verenigde Staten. Begin dit jaar, toen de Verenigde Staten een Chinese spionageballon boven hun grondgebied neerhaalden, leek een destructieve spiraal van wederzijdse vijandigheid en isolement te zijn ingezet. Maar in november hadden de presidenten Biden en Xi een al even zeldzaam als succesvol persoonlijk overleg in San Francisco. Hun ontmoeting was weliswaar sterk in de symboliek als teken van constructieve dialoog en zwak in concrete resultaten. Maar het herstellen van de directe communicatie tussen de belangrijkste twee grootmachten vermindert het risico dat de internationale conflicten waarin ze beide betrokken zijn, ontsporen.
Op de achtergrond ontketent het regime in Peking een charmeoffensief tegenover de politieke en economische elite van de VS en hun westerse bondgenoten, zoals Australië. Dat reflecteert geen strategische toenadering, maar strategische zwakte. China heeft zijn hand overspeeld met agressieve diplomatie en het opvrijen van onbetrouwbare landen met geld en handel. De Chinese economie zit in het slop. Een verdere desintegratie van de globalisering kan China missen als kiespijn. Daarom de detente die geen kentering, maar eerder een tijdelijke pauze is in de strijd om de wereldorde.
In die strijd bleef de Europese Unie zichzelf overstijgen in 2023, jawel. Ondanks grote interne verschillen, ondanks een uitputtingsstrijd met Rusland, blijft de Unie standvastig een Europese toekomst voor Oekraïne voorbereiden. Dat is historisch. Net als de migratiedeal die deze maand werd afgerond. In het meest delicate politieke thema van de Europese democratie doen de EU-lidstaten via de Unie meer dan wat de Verenigde Staten als federaal land aankunnen: het federaliseren van het migratiebeleid aan de buitengrenzen en het solidariseren van de vluchtelingenopvang binnen Europa.
Een papieren migratiedeal is nog lang geen werkelijkheid op het terrein. De spanning tussen de controle van immigratie en het respecteren van de mensenrechten blijft. Maar het Europese project dat gemaakt was om grenzen af te bouwen, is verveld in een project dat grenzen gemeenschappelijk wil afdwingen. Daarmee staat de Unie in polepositie voor het voeren van het buitenlands beleid aan die Europese buitengrenzen. Indrukwekkend.
Indrukwekkend is ook de vaststelling dat het Midden-Oosten nog niet in vuur en vlam staat, ondanks de verschrikkingen in Israël en Gaza. Vergelijk met de Jom Kipoer-oorlog van 1973, toen Israël een coalitie van onder andere Egypte, Syrië, Irak, Koeweit en Saudi-Arabië moest bestrijden en de OPEC de wereld in een oliecrisis stortte. Ondanks alle gruwel lijken de landen van het Midden-Oosten vooral een einde te willen van de strijd en dus ook het einde van Hamas te willen aanvaarden. Hun nationale belangen zijn meer gediend met een stabilisatie dan met een escalatie in verhouding tot Israël: een historische evolutie. Laten we hopen dat Israël die kans ziet en grijpt.
Ondertussen bleef de economie redelijk robuust, voelen we de grootste Europese oorlog in tachtig jaar amper, is de energiecrisis geluwd, kijkt Donald Trump aan tegen negentig strafklachten, normaliseert Turkije zowaar de relatie met Griekenland en viseert het mondiale klimaatbeleid voor het eerst de fossiele brandstoffen. 2023 was allesbehalve een goed jaar. Maar te midden van alle onheil brandt de vlam van moed en hoop onverminderd. Gelukkig nieuwjaar!