Budgettaire sanering wordt onvermijdelijk
Dwingt het succes van de staatsbon ons tot bezuinigingen en hervormingen?
(Artikel door Peter De Keyzer, oprichter van Growth Inc. en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2014 van denktank Libera!, zoals oorspronkelijk gepubliceerd in Trends op 6 september 2023.)
Met de start van het nieuwe politieke jaar wordt deze week ook de aftrap gegeven voor de verkiezingscampagne. Regeren zal de volgende negen maanden de facto niet meer gebeuren. Partijen, politici, parlementsleden en leden van de regering zullen ons om de oren slaan met nieuwe ideeën, initiatieven, lagere belastingen of extra uitgaven.
Geloof ze niet, want het geld is op. Bij ongewijzigd beleid kijkt België tegen 2028 aan tegen het grootste begrotingstekort van de hele eurozone. Als het aan de Europese Commissie ligt, moeten alle Belgische overheden samen jaarlijks zowat 6 miljard euro bezuinigen. Dat bedrag is zo groot dat niemand er uit vrije wil aan zal willen beginnen. Deze grote besparingsoperatie zal ons dus worden opgelegd. Dat is in België historisch bekeken de enige manier waarop grote hervormingen of saneringen gebeuren.
Kijk naar begin jaren tachtig. De Belgische begroting kleurde toen bloedrood, de politieke situatie was instabiel en we verloren snel concurrentiekracht. Onder grote druk van het Internationaal Muntfonds en Duitsland volgde een devaluatie van de Belgische frank, hogere belastingen en jarenlange zware besparingen.
Ook in de jaren negentig werd zwaar bezuinigd, omdat ‘het moest’. Omdat België wilde toetreden tot de euro, moest onze begroting dringend worden opgeschoond. De regeringen-Dehaene haalden de broeksriem aan en loodsten België de euro binnen. Hetzelfde scenario na de verkiezingen van 2010. Toen sleepten de regeringsonderhandelingen maar liefst 540 dagen aan. Alles zat muurvast, tot de Belgische langetermijnrente boven 6 procent steeg en de ongeruste geldschieters – de financiële markten – de politiek dwongen om een regering te vormen en een begroting op te stellen.
Zal dat scenario zich herhalen? De kans is alvast toegenomen, dankzij de staatsbon van minister Vincent Van Peteghem (cd&v). Over exact een jaar zijn de verkiezingen achter de rug. Als we de peilingen mogen geloven, wordt de regeringsvorming aartsmoeilijk. Een land met een hoge schuld en zowat het grootste begrotingstekort van Europa, dat bovendien zit opgezadeld met een politieke blokkering: die constellatie zal de financiële markten niet geruststellen. De kredietbeoordeleaar Fitch bevestigde onlangs nog dat de rating van België (AA-) een reëel risico loopt bij een volgende doorlichting. Eveneens over een jaar, in september 2024, zal de Belgische schatkist in één keer bijna 22 miljard euro moeten ophalen op die financiële markten. Om alle burgers terug te betalen die hebben ingetekend op de staatsbon. Die 22 miljard euro ligt niet zomaar ergens in een kluis, we moeten die herfinancieren. Door het grotere succes van de staatsbon dan was verwacht, is het herfinancieringsrisico voor de Belgische schuld toegenomen.
België herfinanciert jaarlijks rond 50 miljard euro. Dat wordt normaal gesproken zorgvuldig gepland over looptijden, tegenpartijen en periodes door het jaar. Zowat de helft van dat bedrag zullen we nu in één keer moeten ophalen, niet bij burgers maar op de financiële markten, net na de moeilijkste verkiezingen in een heel lange periode. Het is dan ook best denkbaar dat de combinatie van die grote herfinanciering en de onzekere politieke situatie zal leiden tot stress op de financiële markten en de langetermijnrentes zal doen oplopen. Die zullen de politiek dwingen om eindelijk met de noodzakelijke hervormingen en saneringen te beginnen – net zoals in het verleden.
Het succes van de staatsbon is een opsteker voor de burgers die een betere vergoeding zochten op hun spaargeld. Over een jaar wordt dat succes misschien onrechtstreeks de aanleiding voor de veel te lang uitgestelde budgettaire sanering. Alvast een opsteker voor de volgende generaties, die gezonde overheidsfinanciën verdienen.