Bitcoin als tweede huid

Opties aan het begin van een Europese omwenteling.

(Lezing door Tuur Demeester, zoals oorspronkelijk gegeven op 5 oktober 2024 op de Future of Bitcoin Conference in de Handelsbeurs te Antwerpen, hier met zijn toestemming geherpubliceerd.)

Dag iedereen, bedankt om te komen.

Het merendeel van deze voordracht zal ik houden in het verkavelingsvlaams, maar als opener wilde ik graag iets met jullie delen in m'n eigen dialect. ’Tis een gedichtje. 

Ik zie van Bruhhe, men naem is Tuur
en wit je, 'k zie kik dur de comprenure

Een Damse Uul, Oostendse Meeuw,
Een Brugse Bèèr en e Vlamse Leeuw

'k Woaren zestien en 'k wisten 't ol
determinisme rulet de wereldbol

'k Zeien Godverrdomme, 't is ol absurd, leeg, relatief.
In m'n hof geen zunne, gin woarheid, gin lief.

"Let the beast go!" — Premier Dehaene van up z'n stier
Nog e meter pintjes, bring ze mor al hier

Ziek in m'n hoofd, zèèr in m'n herte
met knarsende tanden stoar 'ek in de verte

"Wit je, foert, 'k zien ton mo de latste Demeester
'k Trappen 't hier af, 'k springen uit die venster

Opeens—een shock in m'n lichaam,
bloed pompt in m'n aders

De horror van't moment
makt de connectie mè me voorvaders

In die seconde, up da scharnier,
voel 'ek de geest van de geuze

Hemel of hiere, deur up een kiere,
en overal, altied, de vrieje keuze

Van biena dood no luht in me loengen,
in de stille nacht up men bènen te beven

Jè't echt gedoan, sterke joengen,
't spook van 't nihilisme, teruggedreven

Drievend up den Yzerstroom
Verlieze’k m'n slaafse boeien

En lik Tijl, Jan' en Jeroom
Beginnen m'n knopen te bloeien

Ik zien…

Een Damse Uul, Oostendse Meeuw,
Een Brugse Bèèr en e Vlamse Leeuw

Als ik naar mezelf kijk, dan zie ik Vlaanderen, de Lage Landen, Bourgondië, België. Alles wat ik ben en wat ik aan het worden ben, heb ik aan m'n vaderland te danken.

Al eeuwenlang is ons volk een bron van hernieuwing geweest voor de rest van de wereld. Hadewijch van Brabant hielp de Middeleeuwers de liefde te ontdekken, en Willem van Saint-Thierry hielp samen met Bernardus van Clairveaux om met kloosters Europa te transformeren. Zeger van Brabant en Willem van Moerbeke, de allereerste Westerse Aristotelianen, hervormden het continent met de introductie van de filosofie. Het waren Vlamingen ook, die de wereld op het pad naar de wetenschap zetten, met vermaarde koplopers als Andries van Wesel (Vesalius), Geert Geertsen (Erasmus), en Geert de Kremer (Mercator). En verder waren het opnieuw Vlamingen die de wereld radicale verdieping en reflectie brachten, denk maar aan Joske van de Velde (Josquin des Prez) wiens polyphone melodieën overal in Europa te horen waren, of aan Franciscus van den Enden, de leermeester van Spinoza, wiens radicale ideeën over de universele gelijkheid van de mensen nog steeds over de hele wereld voelbaar zijn.

Het is mijn suggestie dat wat onze natie en onze cultuur zo bijzonder maakt, is dat ze een buitengewoon subtiele symbiose vertegenwoordigd, een symbiose van zon en maan, van mortaliteit en spiritualiteit, van het mannelijke en het vrouwelijke in iedere samenleving.

De naam België verwijst naar het proto keltische woord "belg" of "bolg", wat vertaald kan worden als opzwellen van woede of passie. De oorspronkelijke betekenis van het "Belgische volk" kunnen we interpreteren als "de strijdvaardige mensen die van vurige passie opzwellen". Die vurigheid vinden we terug in de mythologie rond de Romeinse krijger Brabo, of in ons lokaal enthousiasme voor de Griekse figuur van Heracles—waarvan je hier een beroemde afbeelding ziet uit het jaar 1589. Het was dan ook niemand minder dan Julius Caesar die in de eerste paragraaf van zijn boek over de oorlogen in onze streken, de Belgen de “moedigste der Galliërs” noemde, onder meer omdat ze, en ik citeer, "altijd ambras hadden met de Germanen".

Wij zijn ook Vlamingen, hetwelk etymologisch verwijst naar "moeras" of "stroom". Die verbondenheid met het water was op verschillende manieren een zegen: via koggen en andere handelsboten werden een stroom van ideeën en goederen naar Vlaanderen toe gebracht, het rivierbekken van de Schelde creëerde één van de vruchtbaarste landbouwgebieden ter wereld, en de drassige grond ten slotte nodigde pezige boeren uit om goed verdedigbare waterburchten te bouwen. Deze paradijselijke omstandigheden schonken aan de bevolking niet alleen een hoge mate van individuele soevereiniteit, ze nodigde hen ook uit tot verstilling en reflectie.

Boven alles heeft een Vlaming een diepgaand geloof in het individuele kunnen. Enerzijds omdat volgens onze tradities ieder individu fier, soeverein en verantwoordelijk is, maar ook, anderzijds, dankzij de eeuwenoude cultuur van verstilling en reflectie, omdat we ons zo verbonden weten met het heelal en al het leven onder de hemel.

Ons individualisme werd ook opgemerkt door moderne studies. Het instituut van onderzoeker Geert Hofstede bijvoorbeeld, bestudeert al 50 jaar de belangrijkste culturele verschillen tussen de landen van de wereld. Als je België en Nederland samen als één regio beschouwd, dan hebben we op het gebied van "individualiteit" de allerhoogste score in de hele wereld. En voor alle duidelijkheid, het gaat hier niet om egoïsme of zo. Nee, de dimensie van individualiteit wordt bij Hofstede gemeten aan de hand van attitudes zoals tolerantie tegenover anderen, intimiteit in vriendschappen, betrouwbaarheid, en tevredenheid met je rol in het leven.

En laat het nu net onze individualiteit zijn die onder vuur is komen liggen in de voorbije decennia. Ik dacht eerst om over dit punt een heel verhaal te vertellen over fractioneel reservebankieren en inflatie, maar bij nader inzien laat ik dat vandaag liever aan anderen over. Wel wil ik het hebben over de valkuil van het collectivisme. De eerste associatie die de meeste mensen hebben bij dit woord is het fascisme en het nazisme, en inderdaad die dreiging lijkt me reëel in Europa. Maar studenten van de 20e eeuwse geschiedenis weten dat beide bewegingen oorspronkelijk ontstonden als reactie, als een uit de hand gelopen immuunrespons op een ander soort collectivisme, namelijk de ziekte van het communisme. Als we willen de vreselijke uitwassingen van het fascisme voorkomen, mijns inziens, dan moeten we eerst de dodelijke cult van het communisme begrijpen. En het lijkt me dat net dáár momenteel een enorme blinde vlek zit.

Vooreerst wil ik jullie verzekeren: ik heb géén politieke ambities, en dit is géén pleidooi voor een bepaalde partij of politiek programma. Ik praat over niets liever dan ondernemerschap en de vrije markt, zeker in een wereldstad als Antwerpen en in een wonderlijk gebouw als dit. Maar het gebrek aan bewustzijn rond dit onderwerp lijkt me zo acuut te zijn dat ik dan toch besloten heb om er een groot deel van deze speech aan te wijden.

Communisme. Geeft niet zo'n slechte bijklank. De doctrine van het samen-dingen-doen, zo klinkt het precies. En hier in België is de naam van de communistische partij de PVDA, de Partij van de Arbeid. Ook dat klinkt best wel redelijk—hoe kan je nu iets tégen de arbeid hebben? Precies zo denken veel Vlamingen erover: in een recente online poll van de krant De Standaard gaven 63% van de stemmen aan dat ze de PVDA "een geschikte regeringspartij" vinden. In tegenstelling tot haar zoetsappige perscommunicatie heeft partij echter, in de woorden van ULB professor Pascal De Wit, een "Marxistisch-Leninistische primaire identiteit". Het mag dan ook niet verwonderen dat in het meest recente partijdossier van de PVDA staat te lezen: "De wereldvisie van de partij is het Marxisme".

Ik heb hier uiteraard geen tijd om in detail in te gaan op de wereldvisie van Marx, maar wees gerust dat het uiterst dystopisch was. Zijn favoriete citaat, dat hij vaak oprakelde in zijn vriendenkring, kwam uit Goethe's Faust, waarin de duivel zegt: "Ik ben de geest die steeds ontkent! En terecht; want alles wat geschapen is, verdient de vernietiging ... Dus alles wat jullie zonde, destructie, kortom het kwaad noemen, Is mijn ware element.".

Pauze. "alles wat geschapen is, verdient de vernietiging", dat was het favoriete citaat van Karl Marx.

In het jaar 1847, nadat hij uit Frankrijk buitengeschopt was, verhuisde de 29-jarige Marx naar Brussel. In zijn kenmerkende schots en scheve geschrift creëerde hij in een zijstraatje van de Avenue Louise zijn meest gelezen werk: Het Communistisch Manifest. Daarin pleit hij ondubbelzinnig voor de "opheffing van het private eigendom", en voor een totalitair systeem waarbij alles in handen komt van de staat. Onder zo'n bewind zou een vrij geld als bitcoin natuurlijk volstrekt illegaal zijn.

En wat is het communisme precies? Je kan het best beschrijven als een seculiere religie die de hele wereld vanuit een slachtofferrol ziet. In het Marxistische paradijs hebben individuele mensen géén eigendom, en heerst er een klimaat van permanente overvloed. Onmogelijk, natuurlijk, maar dat is waar de communisten in geloven. En ze geloven dan ook dat iedereen die spaart of die handel drijft, zondaars zijn. Zo krijgt eigendom het label "diefstal", en mensen die sparen of ondernemen, dat zijn de "bourgeoisie". Tegenwoordig hebben we ook moderne versies van deze slachtoffercultus, bekend onder de brede noemer van het culturele marxisme: oliebedrijven en welvarende landen zijn demonen die ons klimaat vernietigen, mensen die geloven in traditionele rollen voor mannen en vrouwen zijn anti-progressieve voorstanders van het patriarchaat, zij die voorstander zijn van het opvoeden van kinderen in de privésfeer zijn gevaarlijke wappies, enzovoort.

Het is deze ideologie die nu in België de hoogste stemmen haalt sedert het jaar 1946. En het gaat wel degelijk om een wolf in schaapsvacht: als je de overgang van ideologie naar strategie maakt, dan draait in het Marxisme alles om centrale planning en om een permanente gewelddadige revolutie. (Het is dan ook niet toevallig dat Karl Marx één van de eersten was om expliciet te pleiten voor centraal bankieren, hetwelk onafgebroken en willekeurige taxatie van de bevolking mogelijk maakt.) In de praktijk krijg je onder een communistisch bewind een verstikkende dreiging van terreur, keiharde censuur, en abjecte armoede onder de bevolking. 

Ondanks een eeuw van historische voorbeelden dat het communisme overduidelijk het meest wreedaardige, dysfunctionele, en deprimerende politieke systeem denkbaar is, dat minstens 100 miljoen doden op zijn kerfstok heeft, volharden partijen zoals de PVDA in hun religieus fanatisme.

Onze eigen Willy Vandersteen was zich heel bewust van de opkomst van het communisme, en de erg sluwe manier waarop dat kan gebeuren. Hij waarschuwde zijn lezers op briljante manier in het Suske en Wiske album uit 1955, "De Brullende Berg". In dat verhaal reizen onze helden naar de Himalaya, waar een clan van demonische bergbokken erin geslaagd is de bevolking te manipuleren en in zijn macht te houden. Enerzijds doen de bergbokken de bewoners van het vruchbare dal sidderen van angst door bangmakende propaganda te verspreiden, en anderzijds hebben ze ook een imposante reus tot koning gekroond. De bergbokken hebben de reus nodig omdat hij alleen de berg kan verlaten, en ze laten hem geloven dat ze het goed voorhebben met de bevolking. In werkelijkheid hebben ze een duivels plan om het vruchtbare dal in vuur en vlam te zetten, gemotiveerd door pure afgunst.

Vandersteen slaat de nagel op z'n kop met zijn allegorische beschrijving van het communisme. Het is geen toeval dat deze inherent manipulatieve ideologie altijd graag zieltjes ronselt bij de jeugd en de lager opgeleiden. Zoals het een ware sekte betaamt, focust het communisme zich op passie en emoties, en daardoor zijn ook idealistische intellectuelen kwetsbaar voor haar verleidingen.

Over naar het hier en nu. Politiek gezien is het communisme in België aan een sterke opmars bezig. Op nationaal niveau halen de Marxisten de hoogste cijfers van de voorbije 80 jaar, met meer dan 10% van de stemmen. Hier in Antwerpen halen ze al meer dan 20%, en in een recente lokale poll gaf liefst 25% van de bevolking aan voor de PVDA te gaan stemmen. 

De reden dat deze cijfers zo hoog zijn en wellicht nog zullen stijgen, mijns inziens, is tweeledig:

Ten eerste, we staan aan het begin van een inflatoire depressie in Europa. In zo'n omstandigheden zie je extremistische partijen altijd aan populariteit winnen.

Een andere reden heeft met demografie te maken. De migranten die sedert de jaren 1970 in België binnenkomen, zijn grotendeels lager opgeleid en ook grotendeels afkomstig van culturen waar individualisme minder gewaardeerd wordt. Je ziet dat nu ook in de kiesresultaten van regio's waar niet-Europese immigranten in hoge getalen voorkomen. In een district als Borgerhout bijvoorbeeld, zit de PVDA al sedert 2012 mee aan de macht.

In bepaalde kringen zal ik wellicht nu al van radicaal rechtse ideologie verdacht worden, omdat ik demografische ontwikkelingen in verband breng met de politieke verandering van België. 

Maar het grappige is dat ik in m'n onderzoek deze denklijn voor het eerst op het spoor kwam via de extreem-linkse Vlaamse socioloog Jan Hertogen — een zelfverklaarde Marxist die al jarenlang deze data in kaart brengt. Laat ik Hertogen even zelf aan het woord. Dit is van een interview uit Januari 2024:

"37,3% van de burgers in België zijn van buitenlandse afkomst. Wat betekent dat precies? Dat deze personen zelf, hun ouders of grootouders oorspronkelijk in een ander land woonden. In Brussel is dit percentage al 82,5%, in Antwerpen 62% en in Gent 41%"

In 2022 schepte Hertogen ermee op dat het importeren van makkelijk manipuleerbare nieuwe stemgerechtigden ervoor zorgt dat men op termijn het hele land communistisch kan maken, of, in de woorden die Karl Marx hier in Brussel neerschreef: "de gewelddadige omverwerping van de bestaande maatschappelijke orde".

Het probleem wordt uitvergroot door de verschillende reproductieprofielen van autochtonen en allochtonen. Onderzoek van VUB professor Ron Lesthaeghe heeft bijvoorbeeld vastgesteld dat allochtone Belgen van Turkse of Noord-Afrikaanse achtergrond bijna drie keer zoveel kinderen krijgen als autochtone Belgen. En zoals je hier in het citaat kan lezen, volgens Jan Hertogen is het nu al te laat en kan de politieke impact hiervan niet meer met autochtone geboortes worden tegengegaan. De demografische verandering lijkt inderdaad zeer snel te gaan: recent onderzoek wees uit dat van alle tienjarige kinderen in Vlaanderen, nog maar 52% in een huishouden woont waar het Nederlands als enige hoofdtaal gesproken wordt.

Nu, en ik weet niet of dit een troost dan wel een extra zorg betekent, het probleem van de opmars van het communisme in combinatie met een sterk veranderende demografie bestaat in heel West-Europa. En overal zullen Marxisten hard proberen om deze crisis maximaal te exploiteren. Onbegrenst in hun religieus radicalisme, zullen ze niet stoppen tot de E.U. een totalitaire socialistische staat geworden is. Als je een idee wil krijgen van hoe dat er in de praktijk kan uitzien, zou mijn suggestie zijn om eens een gesprek te voeren met iemand die nog in het voormalige Oostblok, zoals in de Oost-Duitse DDR, is opgegroeid. Op een bepaald moment zullen de communisten bij hun revolutionaire push waarschijnlijk op weerstand stoten van rechts-conservatieve bewegingen. (En die laatsten, inderdaad, als ze de bovenhand halen, zouden op zich ook dictaturen kunnen installeren.)

Goed, we moeten ons dus niet alleen zorgen maken over de inflatie en over de wankele banken, maar ook nog eens over het communisme en het fascisme. Wat moeten we hiermee? Waar vind je hoop als je de stinkende adem van Druoon Antigoon in je nek voelt walmen?

Een eerste belangrijke antwoord die ik vandaag voor jullie heb is dit: onderschat nooit de kracht van het individu. Aristoteles wees er al op dat mensen mimetische wezens zijn—wij imiteren elkaar voortdurend. Dat is de reden waarom 2000 jaar geleden een klein groepje ongewapende mensen, waaronder vele vrouwen en slaven, de kiem konden vormen van een geloofssysteem dat de religie en tradities van de grootste militaire grootmacht uit de geschiedenis, het Romeinse Rijk, op termijn helemaal ging vervangen. Ik heb het uiteraard over het Christendom. Ook het bitcoin netwerk begon met één enkele persoon die, anoniem dan nog, in 2009 de software op zijn computer begon te draaien en daarmee het eerste knooppunt in het netwerk vormde. Met andere woorden: het nobele voorbeeld van één individu kan, mits een beetje geduld, vele miljoenen mensen inspireren.

En wat betekent het, om als individu op je eigen benen te staan?

Wel, de mythische helden uit de literatuur van de Lage Landen zijn helden, omdat ze het goede doen en daarbij het gevaar recht in de ogen kijken. Ze hebben met andere woorden geen vrees.

Daarbij kom ik bij een thema aan dat misschien wel de belangrijkste leiddraad is doorheen al onze Vlaamse mythologische verhalen: overwin je angst! Overwin de angst voor het onbekende, de angst voor gevaar, en ook de angst voor de dood. Eén van dé helden van de Vlaamse jeugd is zelfs genaamd naar dit ideaal, "Jan Zonder Vrees". Ook elders vinden we dit thema terug: Pierke Pierlala laat zichzelf begraven en betert zijn leven na de begrafenis. Klein Duimpje, onder de dreiging van een mensen-etende reus houdt toch steeds het hoofd koel terwijl zijn broertjes van angst verlamd zijn. Roodkapje zingt "ik ben niet bang voor de wilde dieren", en Tijl Uilenspiegel slaakt uit "Leder is mijn eerste huid, staal is mijn tweede."

Een eerste stap voor het overwinnen van existentiële angst is, om het met een oud woord te zeggen, "nederigheid". Het betekent dat je je "neerlegt" bij de feiten die je omringen, vooral dan bij de mate waarin je enerzijds verantwoordelijk bent voor je eigen daden, en anderzijds persoonlijk machteloos bent tegenover de toekomst. Je hebt vrije wil, maar je weet niet wat er komt. En dat is waar voor veel mensen een spiritualiteit ontluikt, een mate van overgave en aanvaarding van het mysterie van het leven. Het is niet toevallig dat een confrontatie met de dood vaak met mystieke ervaringen geassocieerd wordt. En we hoeven in zo'n zoektocht niet van nul te beginnen: Vlaanderen heeft met het Christendom een ongelooflijk rijke traditie om uit te putten.

Aan de andere kant van het nieuwsgierige zoeken, en van het rustige weten, zijn er de mensen die zich weigeren "neer te leggen" bij de feiten, mensen die leven in illusie, mensen die géén verantwoordelijkheid nemen. Die rusteloze mensen zien overal bangmakende spoken. Dat is ook het geval voor de communisten waar we het eerder over hadden. Ze leven in een oorlog die ze zelf creëren; daarmee bedoel ik een psychische chaos die gevoed wordt door existentieel nihilisme, door stille zelfhaat, door verbeten afgunst, en door utopische hoogmoed. 

Met arrogantie sluit men de wereld af, met nederigheid zet men ze open.

Dat brengt me bij een volgende eigenschap van de nieuwsgierige, nederige Vlaming, die rust in zowel in de natuurlijke beperkingen van het individu als in zijn wonderbaarlijke kunnen. Die eigenschap is het geschenk van de creativiteit.

Doorheen hun oeuvre suggereren Vandersteen en de andere genieën van het Vlaamse beeldverhaal dat vrije mensen over een geheim wapen beschikken: hun eigen vindingrijkheid, hun creativiteit, hun vermogen om te doen wat de collectivist die in zijn slachtofferrol zit maar heel moeilijk kan, namelijk het denken in kansen en mogelijkheden. Vlaanderen staat al eeuwenlang bekend om zijn creatief gebruik van defensieve technologie, en het is dan ook geen toeval dat Vlaamse wetenschappers belangrijke bijdrages hebben geleverd aan de cryptografische tools die ook voortdurend in de bitcoinwereld gebruikt worden.

En inderdaad Bitcoin, uitgevonden door een stel geuzen die samen de wilde zeeën van het internet bevaren, is op zich een machtig voorbeeld van die vranke vindingrijkheid. Met haar universele toegankelijkheid, haar aantoonbare schaarste, en haar inherente resistentie tegen censuur is bitcoin hét perfecte economische exoskelet voor de soevereine burgers van deze wereld. Het laat iedere mens toe om de facto zijn eigen financiële onafhankelijkheid af te kondigen.

Bitcoin heeft bovendien ook een extreem krachtige ingebouwde mimetische aantrekkingskracht, omdat het over tijd steeds maar in waarde toeneemt. Die dynamiek werkt als een katalysator voor de grootste economische paradigmawissel van de voorbije 500 jaar. Op termijn zijn er maar twee keuzes: ofwel spaar je in bitcoin en bouw je traag aan je geluk, ofwel, zoals wij bitcoiners het wel eens laconisch zeggen, "Have Fun Staying Poor!" — wat we kunnen vertalen als "Geniet van je blijvende armoede!". Velen in deze zaal zullen het met overtuiging bevestigen: de dynamische aantrekkingskracht van bitcoin is zo sterk, en haar ingebouwde morele basiswaarden zijn zo onweerstaanbaar, dat het bijna niet anders kan als dat je leven erdoor verandert wordt. Als dat waar is op het individuele niveau, dan moet het logische gevolg zijn dat bitcoin ook de wereld zal veranderen.

Concreet voorspel ik dat de Bitcoin Reformatie, in de vorm van een stormvloed aan gezinnen die hun eigen bitcoins autonoom bewaren, een grote rol zal spelen in de Europese strijd voor het individualisme en haar Westerse waarden. Ik stel dan ook voor dat we het "geuzengeld" of "fortgeld" noemen, omdat het dienstdoet als een krachtig pantser waarmee je, net als onze voorvaderen met hun waterburchten, jezelf soeverein kan verklaren, en er indien nodig geweldloos verzet mee kan plegen. Het woord “eigendom” had als oorspronkelijke betekenis “eigen huis”, en inderdaad, ik denk aan bitcoin als een dictatuur-resistent dak boven mijn hoofd. 

Ik gaf deze speech de titel "Bitcoin als tweede huid: opties aan het begin van een Europese omwenteling". In haar geschiedenis heeft Europa al heel wat omwentelingen gekend. Vaak gaat het om zeer moeilijke periodes van grote verandering, maar wat me opvalt is dat een donkere nacht vaak gepaard gaat met het begin van vruchtbare hernieuwing.

Om het met Constant de Kinder te zeggen: "In het donker broedt de mestkever".

Ik geef jullie een voorbeeld. Vierhonderdvijftig jaar geleden valt Antwerpen in de macht van de Spanjaarden ("Met mes op de keel tot oep de knieën gedwongen" — om Tourist LeMC te citeren), en vrij kort daarna begint de Algemene Crisis van de 17e eeuw die heel Europa in een bloedig conflict onderdompelt. Maar tegelijk vindt ook een wonder plaats in de wereld. Laat ik nu eens een paar Antwerpenaren expliciet in de bloemetjes zetten: ondernemer en kapitein van de burgerwacht Dirck van Os richt zowel de legendarische Verenigde Oost-Indische Compagnie op als de wereldwijd vermaarde Amsterdamse Wisselbank. En Willem Verhulst bouwt de eerste transatlantische handelspost uit op het Amerikaanse eiland van Manhattan. Kortom, gedurende de zeer pijnlijke 17e eeuw wordt tegelijk de grondslag gelegd van de Westerse wereldhandel en van het Noord-Amerika met haar sterke burgerrechten zoals we dat vandaag kennen. Historische omwentelingen hebben bijna altijd zowel een vreselijke als een prachtige kant, afhankelijk van hoe je ernaar kijkt.

Mijn geloof is dat de Vlaming zijn innerlijke kracht zal terugvinden —door de wind, en door de regen. Komt er een spirituele heropleving? Zullen we opnieuw innoveren met maatschappelijke organisatie, zoals dat voorheen gebeurde met kastelen, met kloosters en begijnhoven, met ridderordes en vestingsteden? Komt er een Vlaamse diaspora, en zullen we ergens op de wereld een fysiek eiland Amoras of een echt Bobbejaanland uitbouwen? Creëren we met de hulp van onze stille bitcoin adoptie een nieuwe baby boom? Wie weet, onze creativiteit is grenzeloos!

Zal het makkelijk zijn? Waarschijnlijk niet. Maar moeilijk gaat ook, en samen staan we sterk.

Ik geloof rotsvast in de blijvende waarde van onze Vlaamse cultuur, met haar prachtige mystiek, haar verfrissende pragmatiek, haar diepgaande filosofie, en haar gezonde moraliteit. De fiere Tijl Uilenspiegel zei het zelf: "Begraaft men dan Uilenspiegel, de geest, en Nele, het hart van moeder Vlaanderen? Ook moeder Vlaanderen kan wel eens slapen, maar sterven, nooit!" 

Als het voorbije millennium een leiddraad mag zijn, dan is het veilig te stellen dat België niet de koploper zal zijn van grote politieke omwentelingen in Europa. Maar wat we als Belgen wel kunnen, is onze eigen gezinnen koesteren en beschermen, samenkomen in een zaal of onder een boom, sparen in bitcoin, verstilling vinden waar anderen enkel chaos zien ... 

... en dan vaststellen dat we in staat zijn om eender welk gevaar rechtstreeks in de ogen te kijken, dat we veel sterker zijn dan we in ons leven wel hadden durven denken, en dat we aanvoelen dat er na 150 jaar van fiat geld, van blinde scheefgroei, en van etterend nihilisme, er zich stilaan een nieuw tijdperk aankondigt. Een tijdperk van geduld en gematigdheid, een tijdperk van stilte en schoonheid, en bovenal een tijdperk van stoere standvastigheid en van innig individualisme. 

In de tussentijd staan de meeste mensen nog op wacht, rillend in de koude nacht. Daarbij zie ik het als mijn missie om te doen wat ik kan om onze culturele wortels te beschermen. Ik nodig jullie allen uit om met me mee te stappen: het Gulden Vlies van Vlaanderen zal niet verloren gaan!

Dankjewel.