België kijkt beter naar Zwitserland
Het land besturen en op de toekomst voorbereiden lukt almaar moeilijker. Het wordt tijd dat we ons aan de Zwitsers spiegelen.
(Artikel door Peter De Keyzer, oprichter van Growth Inc. en laureaat van de Prijs voor de Vrijheid 2014 van denktank Libera!, zoals oorspronkelijk gepubliceerd in De Tijd van 21 december 2024.)
Europa moet vol aan de bak. Het rapport van Mario Draghi, voormalig voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) en voormalig premier van Italië, illustreerde eerder dit jaar hoe zwak de Europese economie staat, zeker tegenover de Verenigde Staten en China. De verkiezing van Donald Trump liet dan weer zien hoe alleen Europa binnenkort wereldwijd staat.
Het dringt gelukkig stilaan door dat Europa te lang is blijven inzetten op verouderde industrieën en te lang heeft vastgehouden aan een onhoudbaar idealisme in kwesties zoals het klimaat, defensie en solidariteit, hopend dat dat verenigbaar zou zijn met het behoud van onze welvaart.
Maar zoals toenmalig Duits bondskanselier Angela Merkel al in 2012 liet optekenen, is Europa goed voor 7 procent van de wereldbevolking en 25 procent van het wereldwijde bruto binnenlands product (bbp), terwijl we 50 procent van de wereldwijde sociale voorzieningen dragen. Ook toen al was duidelijk dat zoiets niet duurzaam is.
Draghi's rapport illustreert dat er veel moet gebeuren om de Europese Unie er weer bovenop te krijgen. Maar wat moet België doen? Moeten we wachten tot Europa een versnelling hoger schakelt?
Hopen dat iemand anders onze problemen oplost, hebben we in het verleden al te vaak gedaan. België heeft decennialang bespaard op defensie, omdat we erop rekenden dat onze bondgenoten de kastanjes wel uit het vuur zouden halen. Ook besturen en het land op de toekomst voorbereiden lukt almaar moeilijker. Sinds overheidstekorten of non-bestuur geen effect meer hebben op de Belgische frank of de Belgische rente, is snel een stabiele regering vormen niet meer zo dringend, laat staan hervormen of saneren.
Waarom spiegelen we ons niet aan Zwitserland, qua grootte vergelijkbaar met ons land? Zwitserland beschikt ook niet over olie of gas. Het heeft zelfs geen haven of toegang tot de zee. Het is neutraal en kan niet rekenen op allianties. Het heeft een complexe structuur met meerdere talen, kantons en culturele gevoeligheden. En toch is het een van de best geleide landen ter wereld.
Terwijl België een overheidsschuld van 105 procent van het bbp torst, bedraagt dat in Zwitserland amper 32 procent. Ook de overheid is er veel kleiner. In België zijn de overheidsuitgaven goed voor 53 procent van het bbp, in Zwitserland voor nauwelijks 31 procent.
De Zwitserse overheid geeft in verhouding dus 120 miljard euro minder uit dan de Belgische. Toch scoort het land op nagenoeg elk vlak beter. Zwitserland staat hoger gerangschikt in de wereldwijde innovatie-index en heeft een beter vestigingsklimaat. Het heeft betere infrastructuur en zijn onderwijs scoort beter. De gemiddelde Zwitser is 60 procent rijker dan de gemiddelde Belg en zijn levensverwachting is twee jaar hoger.
Trotse burgers
Waarom kan Zwitserland wat België niet kan? Een belangrijk verschil is de directe democratie. In België is ‘het publieke debat’ over gevoelige onderwerpen vaak niet meer dan enkele parlementaire vragen, wat krantenartikels en de mening van een aantal experts in praatprogramma’s. In het Alpenland mogen burgers zich via referenda rechtstreeks uitspreken. Zo wordt de kloof met de politiek gedicht en voelt de burger zich veel meer betrokken.
Zwitserland kent een veel groter gevoel van eigenaarschap en trots. Een Zwitser gedraagt zich eerder als ondernemer-eigenaar van zijn land en zet die houding voort in het beleid. Zwitser word je ook niet zomaar. Van burgers worden een grote verantwoordelijkheid en burgerzin verwacht. In de Zwitserse cultuur zitten stabiliteit en duurzaamheid ingebakken. In België lijken we er meer op gericht het land zo veel mogelijk te gebruiken en uit te wonen, en stellen we ons liever op als huurder-gebruiker, met alle gevolgen van dien.
Voorts hebben de regio’s in Zwitserland een grotere fiscale autonomie. Daardoor springen ze zuinig met hun middelen om en beconcurreren ze elkaar op een gezonde manier. België is wat dat betreft een 'halfway house'. De regio’s mogen vooral veel geld uitgeven, maar voor de inkomsten zijn ze amper verantwoordelijk. Laat staan dat iemand zich verantwoordelijk voelt voor de federale kerntaken. Het gevolg: spilzieke regio’s, een uitgeklede federale overheid en een krater in de begroting.
Het verschil tussen België en Zwitserland is in grote mate cultureel. Structureel hoger mikken kan alleen als we ook over een cultuurverandering durven na te denken. Met meer individuele verantwoordelijkheid, zowel voor de burgers, de politici als de regio’s. Met meer trots op een land waarvoor iedereen zich verantwoordelijk voelt. En met een langetermijnvisie die iedereen deelt.
Zolang we ons blijven gedragen als huurders in plaats van als eigenaars van ons land, zal er weinig veranderen. Dan zullen we eerder vroeg dan laat vaststellen dat de woning op instorten staat.