Een greep naar geld en macht

Naar aanleiding van het nieuwe voorstel van de Europese Commissie voor de eigen meerjarenbegroting, is er opnieuw ook aandacht voor de manier waarop zij met belastinggeld omgaat. 

(Artikel door Pieter Cleppe, ondervoorzitter van Libera! en hoofdredacteur van BrusselsReport.eu.)

De Europese Rekenkamer heeft herhaaldelijk alarm geslagen over inefficiëntie en toenemend misbruik van EU-uitgaven. In 2024 meldde de Rekenkamer dat 15 miljard euro aan cohesiefondsen verkeerd was besteed, waarbij zowel Brussel als de nationale regeringen werden beschuldigd van ontoereikend toezicht.

Maar het probleem gaat verder dan wanbeheer. Volgens professor Vince Musacchio van het Rutgers Institute on Anti-Corruption Studies ontving Italië tussen 2015 en 2020 70 miljard euro aan structuur- en investeringsfondsen van de EU, waarvan naar verluidt de helft in handen van de georganiseerde misdaad is terechtgekomen.

Toch gaat voorzitter Ursula von der Leyen door met een controversieel voorstel om de EU-begroting fors op te trekken, van 1,2 biljoen euro naar 2 biljoen euro. Duitsland en Nederland, naast andere nettobetalers, verzetten zich hiertegen, alsook tegen het plan van Von der Leyen om kortingen op hun bijdragen af te schaffen. 

Ondertussen verzetten landen als België, die al kampen met begrotingsbeperkingen, zich tegen de herfinanciering van oude leningen voor het Covid-herstelfonds met nieuwe leningen. De druk kan echter toenemen om dat toch te doen, gezien het feit dat veel lidstaten niet de nodige marge hebben om die oude leningen terug te betalen met geld uit de eigen begroting. Daardoor wordt het Covid-fonds effectief geïnstitutionaliseerd en zijn de eurocraten af van de zevenjarige begrotingsonderhandelingen, die de aandacht vestigen op de vele pijnpunten bij de EU-begroting.

EU-belastingen

Belastingheffing is een ander gebied waarop de Commissie fors haar invloed wil uitbreiden. Er zijn nu voorstellen voor EU-belastingen op grote bedrijven, tabaksproducten en zelfs vapen en nicotinezakjes. Dit heeft scherpe kritiek gekregen van het enige land dat is vrijgesteld van het EU-brede verbod op snus. De Zweedse minister van Financiën, Elisabeth Svantesson, noemde de verhoging van de tabaksaccijns “volstrekt onaanvaardbaar” en benadrukte dat de Europese Commissie niet alleen tabak wil belasten, maar ook producten die als vergelijkbaar worden beschouwd. Een van deze producten, snus, is niet verboden in Zweden, dat een uitzondering heeft gekregen op het EU-verbod. Uit Zweedse gegevens blijkt dat er 44 % minder tabaksgerelateerde sterfgevallen en 38 % minder sterfgevallen door kanker zijn dan het EU-gemiddelde, wat pleit voor het toestaan van minder schadelijke of niet-schadelijke alternatieven voor roken.

De Nederlandse EU-commissaris Wopke Hoekstra, die verantwoordelijk is voor deze nieuwe taks, staat echter volledig achter de aanpak van de Europese Commissie. Tijdens een hoorzitting in het Europees Parlement verklaarde hij: “Roken is dodelijk, vapen is dodelijk.” Daarmee stelde hij beide gelijk, hoewel volgens het Britse ministerie van Volksgezondheid “de beste schattingen aantonen dat e-sigaretten 95% minder schadelijk zijn voor de gezondheid dan normale sigaretten”.

In een LinkedIn-bericht na de bekendmaking van het langetermijnbegrotingsplan van de EU beweerde Hoekstra ook dat hogere tabaksaccijnzen “zullen helpen om fraude en grensoverschrijdende handel, namaakgoederen en belastingontduiking aan te pakken”. Dit is gewoonweg onjuist. Elk serieus onderzoek toont aan dat het tegenovergestelde waar is. Zo citeert de denktank EPICENTER een onderzoek waaruit blijkt dat “een verhoging van de accijns met 1 euro per pakje gepaard gaat met een toename van de illegale markt met 5 tot 12 procent”.

De Commissie wil echter nog meer nieuwe taksen, waaronder een nieuwe heffing op elektronisch afval. Bovendien is er het volgende. Vanaf 2027 zullen gewone huishoudens naar schatting 700 euro per jaar extra moeten betalen voor hun verwarming, plus een stijging van 25 % van de brandstofkosten als gevolg van de nieuwe EU-ETS2-heffing. Ook hieruit wil de Europese Commissie inkomsten genereren.

Problematische uitgaven

Ongeacht hoe de EU-begroting wordt gefinancierd, is het van cruciaal belang om fraude en onjuiste EU-uitgaven aan te pakken. Na bestudering van de voorstellen van de Europese Commissie wijst het EU-tijdschrift Euractiv er op dat één ding opvallend ontbreekt: een serieus plan om te voorkomen dat EU-geld door fraudeurs wordt weggesluisd. Het merkt op dat “de jaarlijkse verliezen als gevolg van fraude – met name in de landbouw, de cohesiefondsen en de aanbestedingen – volgens terugkerende audits van de Europese Rekenkamer en het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) naar schatting meer dan 1 miljard euro per jaar bedragen. Het werkelijke cijfer ligt waarschijnlijk veel hoger, gezien de inconsistente handhaving en de wijdverbreide onderrapportage. Het grootste deel van het geld wordt nooit teruggevorderd, of wordt door de nationale autoriteiten teruggevorderd in plaats van door de Commissie.”

Daar komt nog eens “een onopgeloste strijd om de bevoegdheden tussen twee EU-waakhonden die verantwoordelijk zijn voor de bescherming van de begroting: het al lang bestaande OLAF, dat aan de Commissie is verbonden, en het nieuw opgerichte en onafhankelijke Europees Openbaar Ministerie (EPPO)” bij. Het artikel citeert een EU-ambtenaar die het gebrek aan urgentie in de strategie van de Commissie betreurt: “Als we van de burgers vragen dat ze begrotingsdiscipline accepteren, moeten we eerst laten zien dat het geld niet wordt gestolen.”

Achterkamertjes

Los van dit alles is er de bedenkelijke manier waarop von der Leyen haar begrotingsplan besliste. Naar verluidt zouden zelfs de collega-commissarissen van Von der Leyen tot enkele uren voor de openbare bekendmaking in het ongewisse zijn gelaten over belangrijke aspecten ervan. Het Europees Parlement is woedend, en terecht. 

Het doet allemaal denken aan de veroordeling van de Europese Commissie door het EU-Hof in Luxemburg in het “Pfizergate”-schandaal over de onderhandelingen over vaccins in mei. Toen oordeelden de rechters dat de Europese Commissie ten onrechte sms-berichten tussen EU-leider Ursula von der Leyen en Pfizer-baas Albert Bourla had achtergehouden. Er is momenteel beroep aangetekend, maar het is opnieuw een teken dat de administratieve cultuur binnen de Europese Commissie volledig ontspoord is.

Deze cultuur van gebrek aan transparantie roept niet alleen vragen op over de verantwoordingsplicht van de Commissie, maar ook over haar legitimiteit. Uiteindelijk roept de drift van de EU naar financiële zelfversterking – zonder toezicht, consensus of transparantie – een fundamentele vraag op: moet een niet-gekozen bureaucratie kunnen aandringen op een enorme verhoging van haar eigen budget en haar eigen bevoegdheden, terwijl zij fraude en publieke weerstand tegen dit alles negeert? Tenzij de nationale regeringen zich hiertegen verzetten, zal deze trend alleen maar versnellen.